Do look up!

‘Don’t Look Up’ is een satirische speelfilm waarin twee wetenschappers, gespeeld door Leonardo di Caprio en Jennifer Lawrence, de mensheid proberen te waarschuwen voor een komeet die de aarde dreigt te vernietigen. Het probleem waar ze tegenaan lopen is dat niemand naar hen wil luisteren omdat niemand zit te wachten op hun onheilspellende verhaal. Vervolgens worden ze door de politiek en de media belachelijk gemaakt zodat het volk uiteindelijk twijfelt aan hun wetenschappelijk onderbouwde voorspelling. Meryl Streep speelt in de film de rol van de Amerikaanse president die geadviseerd wordt door techmiljardair Peter Isherwell, de oprichter en CEO van technologiebedrijf BASH. De acteur Mark Rylance maakt van Peter Isherwell een karikatuur die verdomd veel lijkt op Elon Musk, vermengd met een vleugje Steve Jobs en Mark Zuckerberg.
Isherwells bedrijf BASH, groot geworden met de ontwikkeling en productie van mobiele telefoons, zit toevalligerwijs ook in de ruimtevaart. Het laat zich raden dat de adviezen van deze Peter voornamelijk gebaseerd zijn op ‘eigen gewin eerst’. 

De rol van Peter Isherwell in de film laat je nadenken over hoeveel macht zo’n persoon heeft bij een president die verder omringd wordt door familieleden en jaknikkers die allemaal hun positie te danken hebben aan diezelfde president. De reden waarom ze geen weerwoord durven te geven zit in die ene kreet: ‘You’re fired!’  Het apocalyptische einde van de film wordt naar een absurdistisch uiterste getrokken, inclusief een vlucht met een raket van Peter naar een planeet waar dinosaurussen nog springlevend zijn en die uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor de fatale dood van de passagiers, inclusief Peter en de president. Maar… de kern van dit fictieve verhaal geeft stof tot nadenken. De makers hadden de beschikking over een betrouwbare glazen bol of Donald Trump heeft ook naar de film gekeken en is, geïnspireerd door Peter Ischerwell, op het idee gekomen om Elon Musk te betrekken bij zijn campagne en nu een rol te geven als minister van Overheidsefficiëntie. Elons opdracht lijkt me duidelijk; minder overheidsbemoeienissen en het aantal ambtenaren halveren. Waar hebben we dit eerder gehoord?

De komeet die de aarde bedreigt staat in de film symbool voor de klimaatcrisis, maar zou zomaar kunnen staan voor de oprukkende polarisatie in de wereld, of voor de opkomst van autocratische leiders, zoals Trump die vanaf komend jaar dé absolute machthebber is in Amerika. Dit land kent al decennia een politiek systeem met twee dominante partijen waarbij ‘The winner takes it all’ bij verkiezingen het adagium is. Door de winst van Donald Trump en de Republikeinen, waardoor ze nu niet alleen het presidentschap in handen krijgen, maar ook de meerderheid gaan vormen in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden, is er de komende jaren minder sprake van tegenmacht en staat de democratie mogelijk onder druk. Het gevaar dat de Verenigde Staten zich stilaan zouden kunnen begeven op een pad richting oligarchie – een regering van weinigen of van enkele (rijke) families en ondernemers – hangt als een komeet boven Amerika. Don’t Look Up!

Wereldwijd zien we autocratische en leiders die verkiezingen winnen en daarna vrijwel alle macht naar zich toe hebben getrokken, bijvoorbeeld in Argentinië, Turkije en Hongarije. Niet heren als Viktor Orban of Donald Trump – het zijn meestal mannen – zijn daar debet aan, maar wij, de kiezers, omdat we de waarden van een democratisch systeem, vrijheid én gelijkheid, niet meer op waarde weten te schatten. De democratie en daarmee de rechtsstaat zoals wij die kennen staat hierdoor in steeds meer landen onder druk. Helaas is alles van waarde kwetsbaar en moet het daarom beschermd worden, door ons!

Ik zou zeggen: ‘Do Look Up!’

Kees van den Hombergh
November 2024